რუსეთ-საქართველოს ომის წლისთავთან დაკავშირებით, 11 წლის წინ განვითარებულ მოვლენებზე, ომის ქრონიკასა და საერთაშორისო რეაქციაზე საქართველოს მაშინდელ რეინტეგრაციის მინისტრს, და შემდომ შეერთებულ შტატებში საქართველოს ელჩს, თემურ იაკობაშვილს, "ამერიკის ხმის" ჟურნალისტი ანი ჩხიკვაძე ესაუბრა.
თუ შეგიძლიათ, რომ გაიხსენოთ 2008 წლის მოვლენები. როგორი იყო სიტუაცია საომარი ვითარებების დაწყებამდე?
რთულია თარიღის ზუსტად დადგენა, თუმცა ესკალაცია წლის დასაწყისში დაიწყო. ხალხს ავიწყდება და ხშირად, ფოკუსირდებიან 7 და 8 რიცხვებზე, თუმცა სინამდვილეში ესკალაცია დაიწყო დიდი ხნით ადრე. მთელი რიგი ნაბიჯები იყო გადადგმული რუსეთის მხრიდან, დაწყებული ინციდენტებით, როგორიც იყო წითელუბნის შემთხვევა, ტერორისტული აქტები საქართველოს წინააღმდეგ გორში და ამერიკის საელჩოზე და ასევე, იყო პოლიტიკური გადაწყვეტილებები. პოლიტიკურ გადაწვეტილებებს შორის ვგულისხმობ რუსეთის მხრიდან გამოცხადებულ სპეციალურ ურთიერთობებს აფხაზეთთან და ცხინვალის რეგიონთან, სარკინიგზო მაგისტრალის გახსნას და რეაბილიტაციას აფხაზეთში. ამასთან, განცხადებები, რომელიც გვესმოდა რუსეთის მხრიდან და თავდასხმები, რომელიც ხორციელდებოდა ცხინვალის რეგიონის ქართული მხარის ადმინისტრაციაზე. მთელი კასკადი იყო ქმედებების, რომელიც წინ უძღვოდა უშუალოდ შვიდში აგვისტოს ომის დაწყებას. რაღა თქმა უნდა, სიტუაცია დაიძაბა ზაფხულისთვის, თუმცა მანამდე იყო ამ სიტუაციის განვითარების ნიშნები. ფაქტობრივად, წლის დასაწყისიდან, საქართველოს მთავრობა აწარმოებდა მოლაპარაკებებს საერთაშორისო პარტნიორებთან, რომ სახეზე იყო ყველა ნიშნები, რომ რუსეთი ამას ამზადებდა.
უფრო მეტსაც გეტყვით, 2008 წლის მაისში და ეს ვიდეო-კლიპი ინტერნეტშიც მოიძებნება, ბრიუსელში გავმართე პრესკონფერენცია და ვთქვი ხმამაღლა, რომ ჩვენ რუსეთთან ომის წინაშე ვიდექით. ამიტომ საუბარი იმაზე, რომ ვიღაცამ ხაფანგი დააგო და მერე ვიღაცამ ფეხი ჩადგა მასში ან სიბრიყვეა, ან არაინფორმირებულობა ანდა პირდაპირ რომ ვთქვათ, უნამუსობა.
მოვლენების განვითარება იყო არა ერთ დღეს და ესკალაცია არ მოხდა ერთ საღამოს, არამედ ეს იყო ლოგიკური შედეგი რუსეთის ქმედებისა და სამწუხაროდ, დასავლეთის არასაკმარისი ქმედებისა.
თქვენ 7 აგვისტოს ცხინვალში ჩახვედით, რა ხდებოდა იქ?
სამხედრო ესკალაცია დაიწყო ივლისის ბოლოს და აგვისტოს დასაწყისში. ამაში ვგულისხმობ დაბომბვებს, ქართული სოფლები იბომბებოდა, და ასევე საქართველოს ხელისუფლების მიერ კონტროლირებადი სოფლები იბომბებოდა. იბომბებოდა ისეთი იარაღიდან, რომელიც წესით არ უნდა ყოფილიყო, მსხვილკალიბრიანი იარაღიდან და ჩემი ჩასვლის მიზანი იყო, რომ იქნებ როგორმე შეგვეძლო თავიდან აგვეცილებინა ეს კონფრონტაცია. ჩემი იქ ჩასვლის მიზანი იყო მარატ კულახმეტოვთან შეხვედრა და საუბარი იმაზე, რომ თქვენი სამხედრო ბაზის მხრიდან ისვრიან ქართულ სოფლებზე.
ანუ როგორ მოხდა ეს ყველაფერი: თავიდან რუსები კი არ ისროდნენ, ისროდნენ ე.წ. სეპარატისტები, ოღონდ ისროდნენ რუსული ბაზის მიმდებარე ტერიტორიებიდან. ჩვენ ავტომატებით და თოფებით ბრძოლაზე არ ვლაპარაკობთ, ვლაპარაკობთ საარტილერიო ტიპის კონფრონტაციაზე, არტილერიაში ვგულისხმობ ნაღმტყორცნებს, ვიდრე სრულკალიბრიან არტილერიას. თუ ჩვენ ვუპასუხებდით ასევე ცეცხლით, შანსი იმისა, რომ სამიზნე - შეიძლება დაგეგმილად არა - მაგრამ ფაქტობრივად აღმოჩენილიყო რუსული სამხედრო ბაზა, იყო ძალიან დიდი. ეს რა თქმა უნდა კეთდებოდა იმიტომ, რომ რუსებს ქონოდათ გამართლება, რომ ჩვენ ვესროლეთ რუს სამხედროებს და ამიტომ ისინი პასუხს გვცემენ. ამ პროვოკაციას არ წამოეგო საქართველოს ხელისუფლება და ჩემი მიზანიც იყო ის, რომ პირველი, თავიდან აგვეცილება ამ სცენარით განვითარება მოვლენების. იმის გამო, რომ ჩვენ ამაზე არ წამოვეგეთ, რუსეთს მოუწია ყველა ამ ზომებზე ხაზის გადასმა და ღია სამხედრო აგრესია.
დღემდე, და ომიდან 11 წელი გავიდა, კვლავ განიხილება თუ ვინ დაიწყო ომი. როგორ ფიქრობთ, რატომ დგას ეს საკითხი ჯერ ისევ?
აქ სამ მოვლენასთან გვაქვს საქმე. პირველი ომის დაწყების გამოძიებაა. ეს სასაცილოა. ის რომ შენს ქვეყანაში შენ დაიწყე ომი, თავისთავად ოქსიმორონია.
ასევე, ეს საკითხი გაჩნდა მას მერე, რაც დასავლეთმა აღმოაჩინა, რომ მისი თეორიები იმასთან მიმართებაში, თუ როგორ შეიძლება მოიქცეს რუსეთი არ გამართლდა. მათ შორის იყო [სახელმწიფო მდივანი] კონდოლიზა რაისიც, რომელიც ჩვენ გვიმტკიცებდა ივლისის თვეში, რომ რუსეთს ომი არ სურდა. მართალია, საკუთარ წიგნში მან ეს ყველაფერი სხვანაირად დაწერა, მაგრამ მე ვიყავი ამ შეხვედრის მონაწილე, სადაც გვიმტკიცებდნენ, რომ ‘ჩვენ ვიცნობთ რუსებს და მათ ომი არ უნდათ’. თუმცაღა, როდესაც [მაშინდელი გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრი ფრანკ- ვალტერ] შტაინმაიერი ჩამოვიდა საქართველოში, ბათუმში შეხვედრაზე, მან წინასწარ მოჰყვა სცენარი, თუ რას გააკეთებდნენ რუსები, რატომ და როგორ. ეს იყო გარკვეული ამოსუნთქვის პერიოდი დასავლეთისთვის, რომელმაც არ იცოდა, როგორი რეაქცია ქონოდა რუსეთის ამ ქმედებაზე, რადგან ძალზედ დაბნეულნი იყვნენ. მათ აფრთხილებდნენ თავისი სამხედროები, თავისივე დაზვერვა, მაგრამ პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას არ სურდა დაჯერება, რომ რუსეთს შეიძლება ეს გაეკეთებინა. ეს პერიოდი დასავლეთისთვის იყო დაფიქრების პერიოდი და იმის გაანალიზება, თუ რა უნდა მოემოქმედათ.
მეორე, ამას დაემატა პოლიტიკური ძალების მიერ საქართველოში პოლიტიკური მანიპულაციები, რომლებიც შეეცადნენ, რომ ომის დაწყების თემა გამოეყენებინათ თავის სასარგებლოდ და ოპონენტების წინააღმდეგ. არ ვიცი, ისინი აცნობიერებენ თუ ვერა (ამას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს), რომ ისინი ქვეყნისთვის საზიანო საქმეს აკეთებენ.
და მესამე, ამას იმეორებენ რუსეთიდან პირდაპირ დაფინანსებული, მხარდაჭრილი და აღჭურვილი გავლენის აგენტები, უბრალო აგენტები, მედია სპეცოპერაციების წარმომადგენლები და ა.შ. ეს თემა ცოცხლობს ამ ბოლო ორი ფაქტორის გამო.
ამ საუბარში, ხშირად ისმის ტალიავინის დასკვნა [ევროკავშირის მიერ შექმნილი კომისია, რომელმაც შეისწავლა კონფლიქტის გარშემო მიმდინარე მოვლენები]. ბევრი ვერ თანხმდება, თუ რას ამბობს ის. თქვენ როგორ ხედავთ, რას ამბობს ტალიავინის კომისიის დასკვნა?
ყველაზე სამწუხარო ფაქტი ხშირად ისაა, რომ უმრავლესობა, არა ყველა, თუმცა ბევრი, ვინც საუბრობს ტალიავინის დასვკნაზე, ის მას წაკითხული არ აქვს. ტალიავინის დასკვნაში არსად არ წერია, რომ საქართველომ დაიწყო ომი, არსად არ წერია ეს. დასკვნის წარდგენის დღეს, მის მოხსენებაში იყო ნათქვამი, რომ სამხედრო ოპერაცია დაიწყო სამხედრო მხარემ. სამხედრო ოპერაცია, რა თქმა უნდა ქართულმა მხარემ დაიწყო თავის დასაცავად, შემოსული ტანკების წინააღმდეგ, რაც არის აბსოლუტურად ლეგიტიმური ქმედება. აი ამ ჩამოთვლილ კატეგორიებში, ისინი ცდილობენ ამის დატრიალებას, რომ ყველა იყო მშვიდობისმყოფელი, რომ რუსები იყვნენ მშვიდობიანები, რომ ცხინვალს ეძინა და ბოროტმა საქართველოს ხელისუფლებამ სააკაშვილის მეთაურობით საშინელება ჩაიდინა. ამ ნარატივს ავრცელებს რუსეთი. დასავლეთში ამ ყველაფერთან დაკავშირებით არავის არანაირი კითხვები აღარ აქვს უკვე დიდი ხანია. დისკომფორტი აქვთ, თუმცა კითხვები არ აქვთ. ეს გადაიქცა საქართველოში შიდა პოლიტიკური დაპირისპირების და რუსების მხრიდან მანიპულაციის საკითხად.
თქვენ თქვით, რომ დასავლეთში არ იცოდნენ, როგორ ეპასუხათ და რომ არ სჯეროდათ, რომ რუსეთს შეეძლო ამ ნაბიჯების გადადგმა, თუმცა მთავრობა მაშინ აცხადებდა, რომ საქართველომ მოიგო საინფორმაციო ომი, მოვიგეთ კი ის?
დიახ, ჩვენ საინფორმაციო ომი ნამდვილად მოვიგეთ, და ამის დასტური ბევრი რამაა. პირველ რიგში, არავის კითხვები არ აქვს იმაზე, რომ ეს ტერიტორიები არის ოკუპირებული... ოკუპაცია აღიარეს, ოკუპაციის შესახებ კანონშიც გვეთანხმებიან, ოკუპაციის წინააღმდეგ რეზოლუციებიც აქვთ მიღებული მრავალი ქვეყნის მთავრობას, ამერიკის კონგრესის ჩათვლით. აქტიურად დაგვიჭირეს მხარი არაღიარების პოლიტიკაში და დღესაც, თქვენ ვერ ნახავთ ვინმე სერიოზულ პოლიტიკოსს ევროპაში ან ამერიკაში ან მთავრობას, რომელიც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს საქართველოს ამ ტერიტორიების სტატუსს.
რამდენად შეცვალა რუსეთ-საქართველოს ომმა წარმოდგენა რუსეთზე და აღქმა სტრატეგიული რეალობის? რამდენად იყო ეს გარდამტეხი?
ძალიან მნიშვნელოვნად შეცვალა. ამის შესახებ წიგნიცაა დაწერილი თავის დროზე, ამერიკელი დიპლომატის რონ ასმუსის მიერ „პატარა ომი რომელმაც მსოფლიო შეარყია“, სადაც ყველაფერი დეტალურადაა აღწერილი. ეს არ არის საქართველოში დაწერილი წიგნი, ეს არის საკმაოდ მძიმეწონიანი და მაღალი ავტორიტეტის ადამიანის მიერ დაწერილი წიგნი. და ჩვენ ვნახეთ არა მარტო განწყობების შეცვლა, არამედ რაღაც შემთხვევაში პოლიტიკის ცვლაც. არც ისე სწრაფად როგორც ჩვენ გვინდოდა, ან როგორც წესით უნდა მომხდარიყო, თუმცა დღეს, არავის არ აქვს, სერიოზულ ადამიანებს, ილუზია იმის შესახებ, თუ რა ძალას წარმოადგენს დღევანდელი რუსეთი.
და დღეს როდესაც გრძელდება რუსული აგრესია: ე.წ. საზღვრის გავლება თუ საქართველოს მოქალაქეების გატაცება ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, რა ინსტრუმენტები გააჩნია საქართველოს ამ აგრესიის აღსაკვეთად და უსაფრთხოების გასაზრდელად?
ვფიქრობ, არადიპლომატიური არსენალი ძალიან მწირია და არასწორიც არის არადიპლომატიური არსენალი გამოიყენო. ამასთან, მანევრირების დიდი საშუალება არ გაქვს, სამოქალაქო პროტესტის მსგავსი რამის გარდა. რჩება ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი: დიპლომატიური არსენალი. დიპლომატიური არსენალი, სამწუხაროდ დღეს ბოლომდე გამოყენებლი არ არის. ეს არ არის შემთხვევა, რომ განცხადებას გააკეთებ და დაელოდები მეორედ რომ რაღაც მოხდეს. ეს არის რეაქტიული პოლიტიკა. სამწუხაროდ, საქართველომ უარი თქვა პროაქტიულ პოლიტიკაზე, საგარეო პოლიტიკური კუთხით, როდესაც ყოველდღე მუშაობ ამ თემებზე და შენი საკითხები გაქვს დღის წესრიგში ან ყოველ შემთხვევაში შენი დიპლომატია ამას ცდილობს, რომ ყოველდღე შენი საკითხი იყოს დღის წესრიგში.
პრობლემა იმაშია, რომ როდესაც ვლაპარაკობთ, რომ საქართველო გაქრა რადარებიდან, ის კი არ არის, რომ განცხადებები არ კეთდება. ვისაც დიპლომატია ესმის ხვდება, რომ ერთი განცხადება არაფერს არ ცვლის. ეს არის ყოველდღიური „დაუნახავი“ და „დაუფასებელი“ შრომა, დაუფასებელი, რადგან ყოველდღე ამას ვერავინ ვერ ხედავს, ყოველდღე შექებას არ უნდა ელოდო, მაგრამ ეს არის მძიმე შრომა. ყოველდღე კარებზე კაკუნი, შენი საკითხის დაყენება და არა როცა რაღაც მოხდება, მიხვიდე და რაიმე თქვა.
ძალიან დიდი სხვაობაა პროაქტიულ პოლიტიკასა და რეაქტიულ პოლიტიკას შორის. ეს ჩემთვის გასაკვირი არ არის, რადგან როდესაც ქართული ოცნება მოვიდა ხელისუფლებაში, ყოველგვარი მიკიბ-მოკიბვის გარეშე და კარგად არტიკულირებულად ბიძინა ივანიშვილმა თქვა, რომ ‘ჩვენი საქმე არ არის დიდი მეზობლების ერთმანეთში ურთიერთობა, ჩვენ ჩვენს საქმეს მივხედოთ’. ანუ, მან გამოაცხადა რეაქტიული საგარეო პოლიტიკა და არა პროაქტიული საგარეო პოლიტიკა. ჩვენ, საგარეო პოლიტიკის სუბიექტებიდან გადავიქეცით საგარეო პოლიტიკის ობიექტად.