“ამერიკის ხმა” აგრძელებს ინტერვიუების ციკლს აგვისტოს ომის მე-10 წლისთავის თემაზე. 2008 წლის ომის დროს მარკ სიმაკოვსკი შეერთებული შტატების თავდაცვის დეპარტამენტში მუშაობდა, 2014 წელს კი - რუსეთის უკრაინაში შეჭრის დროს - პენტაგონში რუსეთის პოლიტიკის განყოფილების დირექტორი იყო. სიმაკოვსკი ომის დეტალებზე, რუსეთ-ამერიკის ურთიერთობაზე და იმაზე საუბრობს, თუ რა გაკვეთილები უნდა ისწავლოს ვაშინგტონმა რუსეთის საქართველოში შეჭრიდან 10 წლის შემდეგ. სიმაკოვსკის „ამერიკის ხმის“ ჟურნალისტი ია მეურმიშვილი ესაუბრა.
მარკ, დიდი მადლობა ინტერვიუსთვის. აგვისტოს ომიდან 10 წელი გავიდა. ომის დროს თქვენ პენტაგონში მუშაობდით. როგორ იხსენებთ მოვლენებს ომამდე და ომის დროს?
7-8 აგვისტოს განვითარებული მოვლენები კულმინაცია იყო იმ წარმოუდგენელი ზეწოლისა, რომლის ქვეშაც რუსეთის ფედერაციას საქართველო თვეების და ვიტყოდი, რომ წლების განმავლობაში ჰყავდა მოქცეული. ბევრს არ ახსოვს, რომ აგვისტოში საქართველოში შეჭრას წინ უსწრებდა მოვლენები, რომლებმაც ამერიკის მთავრობაში ბევრ ჩვენგანს შეუქმნა მოლოდინი, რომ 2008 წლის გაზაფხულზე კონფლიქტი აფხაზეთში დაიწყებოდა და ამის მიზეზი იქნებოდა რუსეთის სარკინიგზო ჯარის აფხაზეთში შეყვანა, ინფრასტრუქტურის დახვეწა და ზოგადად გამომწვევი მოქმედება იმის შესამოწმებლად, თუ როგორ რეაქციას მოახდენდა საქართველო და დასავლეთი. დაძაბულობა თვეების განმავლობაში მატულობდა, მაგრამ კონკრეტულად ბუქარესტის სამიტის წინ და მის შემდეგ გამწვავდა. ვფიქრობ, გადაწყვეტილებებმა, რომელიც მაშინ იყო მიღებული, დაძაბულობა მხოლოდ გაამწვავა. ზაფხულში იყო დაპირისპირებები, 8 აგვისტომდე რამდენიმე დღით ადრე მოხდა ესკალაცია და უქმეებზე, როცა ამერიკის ბევრი ოფიციალური პირი სამსახურში არ იყო, ესკალაცია ღია კონფლიქტში გადაიზარდა და რუსეთი საქართველოში შეიჭრა.
ამერიკის მაშინდელი ოფიციალური პირები ამბობენ, რომ საქართველოს აფრთხილებდნენ არ მოეხდინა რუსეთის პროვოცირება. თქვენი აზრით, რას ნიშნავს ეს?
მაშინ ეს ომი აღიქმებოდა, როგორც შეზღუდული ოპერაცია, რომელიც ერთის მხრივ საქართველოს პრეზიდენტს უკავშირდებოდა, რომელმაც შესაძლოა რუსეთის პროვოცირება მოახდინა. მაგრამ სინამდვილეში ეს უფრო დიდი რამ იყო და ყველაფერი რუსეთის გეოპოლიტიკურ ამბიციებს უკავშირდებოდა.
შეშფოთებას 2008 წლამდე მომხდარი მოვლენები იწვევდა. კერძოდ კი პრეზიდენტ სააკაშვილის მოქმედებები აფხაზეთში, კოდორის ხეობაში. ასევე ქართული არმიის მილიტარიზაცია და სამხედრო შესყიდვები, რომლებიც ქმნიდა წარმოდგენას, რომ საქართველოს პოტენციურად შეეძლო ისეთი ზომების მიღება, რომლებიც რუსეთის პროვოცირებას მოახდენდა ან მათ რაციონალურ მიზეზს მისცემდა საქართველოს სუვერენიტეტი კიდევ უფრო შეელახა.
გარდა ამისა, ვიტყოდი, რომ პრეზიდენტ სააკაშვილის მიმართ უნდობლობის გამო, ამერიკელი ოფიციალური პირები უწყვეტად იმეორებდნენ, რომ საქართველომ თავი უნდა შეიკავოს და რუსეთის პროვოცირება არ მოახდინოს. ეს იმიტომ, რომ ამერიკის მთავრობას მიაჩნდა, რომ რუსეთის ფედერაცია საბაბს ეძებდა საქართველოზე დარტყმა მიეტანა და მისი ნატოსკენ სვლისთვის ხელი შეეშალა. ეს ძალიან რთული და დელიკატური თამაში იყო. მახსოვს, მაშინდელი თავდაცვის მდივანი [ბობ] გეიტსი, კონფლიქტამდე საქართველოს მთავრობის წევრებს რამდენჯერმე ესაუბრა იმის საჭიროებაზე, რომ შეენარჩუნებინათ სიმშვიდე და არ გამოხმაურებოდნენ რუსეთის პროვოკაციებს, რადგან საქართველო რუსეთთან კონფლიქტს თავს ვერ გაართმევდა და ამ ომს ვერ მოიგებდა. ეს საუბრები უმაღლეს დონეზე ხდებოდა.
თუმცა, საბოლოო ჯამში, რუსეთია პასუხისმგებელი საქართველოში შეჭრაზე და საქართველოს ისეთ პროვოკაციაზე წამოგებაზე, რომელიც ქვეყანაში შეჭრისთვის გამოიყენეს... და შემდეგ, აგვისტოში მომხდარ ზოგიერთ ამ მოქმედებაში საქართველო დაადანაშაულეს.
როგორ ფიქრობთ, ამერიკას სხვაგვარი რეაგირების გაკეთება შეეძლო მას შემდეგ, რაც კონფლიქტი დაიწყო?
ადმინისტრაციამ დასაწყისშივე მიიღო გადაწყვეტილება, რომ სამხედრო ძალა არ გამოეყენებინა. საქართველო ალიანსის წევრი არ არის და შეერთებული შტატები არ იყო დაინტერესებული რუსეთის ფედერაციასთან პოტენციური კონფლიქტის დაწყებით. ვფიქრობ, სხვა ნაბიჯების გადადგმა შესაძლებელი იყო, მაგალითად საქართველოს ჯარისკაცების ერაყიდან უფრო სწრაფად დაბრუნება, დახმარების გაწევა როგორც კონფლიქტის დროს, ასევე მის შემდეგ. ამერიკის ინტერესი, რა თქმა უნდა, იყო კონფლიქტის არა ესკალაცია, არამედ მისი დამთავრება და რუსეთის ჯარის საქართველოდან გაყვანა. ნებისმიერი კრიზისის დროს, როგორც წესი, არის მთელი წყება ნაბიჯებისა, რომლებსაც შეერთებული შტატები ითვალისწინებს და განიხილავს. ამერიკის მთავრობის ზოგიერთი წევრი სასოწარკვეთილი იყო ჩვენს წინაშე არსებული შეზღუდვებით და ტემპით, რომლითაც შეერთებული შტატების მთავრობა ნაბიჯებს დგამდა.
ამასთან, ჩვენ რეაგირებისთვის მზად არ ვიყავით და ის, რაც მოხდა, მოულოდნელიც კი იყო. ვფიქრობ ამერიკის მთავრობას შეეძლო უკეთესად მომზადებულიყო სათადარიგო გეგმებით იმისთვის, რაც მოხდა. ჩვენ შეზღუდული ვიყავით რეაგირების ფორმებში. თუმცა, შეგვეძლო უფრო მკაფიო სიგნალების გაგზავნა რუსეთისთვის იმ სავარაუდო ფასის შესახებ, რომლიც პოტენციურ კონფლიქტს დაუკავშირდებოდა.
შესაძლებლობების ეს ფანჯარა ძალიან პატარაა. თუ შეერთებულმა შტატებმა პოტენციური კრიზისის დროს მოკავშირის დაცვაზე, ნატოს ხელშეკრულების ვალდებულების შესრულებაზე იყოყმანა, ალიანსი შეიძლება ძალიან მალე დაიშალოს.
კონფლიქტის შემდეგ კი უფრო ეფექტური იქნებოდა საერთაშორისო კონსესუსის შექმნა და ზომების მიღება რუსეთის იზოლირების და დასჯის მიმართულებით - დაახლოებით ისე, როგორც ეს 2014 წელს უკრაინის კონფლიქტის შემდეგ მოხდა.
მაშინ ეს ომი აღიქმებოდა, როგორც შეზღუდული ოპერაცია, რომელიც ერთის მხრივ საქართველოს პრეზიდენტს უკავშირდებოდა, რომელმაც შესაძლოა რუსეთის პროვოცირება მოახდინა. მაგრამ სინამდვილეში ეს უფრო დიდი რამ იყო და ყველაფერი რუსეთის გეოპოლიტიკურ ამბიციებს უკავშირდებოდა. აბსოლუტურად გეთანხმებით, რომ ამერიკას კრიზისის დროს უფრო მეტი უნდა გაეკეთებინა.
ევროპის უსაფრთხოების თვალსაზრისით ომის შედეგებზე რომ ვისაუბროთ - როგორ ფიქრობთ დღეს უფრო დაცულები ვართ, ვიდრე 10 წლის წინ ვიყავით?
არა. ვფიქრობ [2008 წლის ომი] უკრაინაში შეჭრის წინაპირობა იყო. ვფიქრობ ეს დასავლეთისთვის რუსეთის ამბიციის სიგნალი იყო, რომლითაც ის ევროატლანტიკური ინტეგრაციის დამთავრებას ცდილობს არა მხოლოდ საქართველოსთვის, არამედ რუსეთის მეზობლად მდებარე ნებისმიერი სხვა ქვეყნისთვის. ვფიქრობ, ეს იყო ტრანსატლანტიკური ერთიანობის გამოცდა და ჩვენ ის ვერ ჩავაბარეთ. საქართველო კი ამის გაკვეთილი იყო. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ [ობამას ადმინისტრაციის] „გადატვირთვის“ პოლიტიკა რუსეთ-საქართველოს ომიდან დაახლოებით 6 თვეში დაიწყო. ანუ, ძალიან სწრაფად, ამერიკა მზად იყო გეზი შეეცვალა და რუსეთთან უფრო დადებითი ურთიერთობა დაეწყო.
ამერიკის ზოგიერთ მაღალჩინოსანს მიაჩნდა, რომ ამ დადებითი ურთიერთობით საქართველოც ისარგებლებდა. მაგრამ, რუსეთის ჯარი დღესაც საქართველოშია, რუსეთის საოკუპაციო ჯარი ახლა უკრაინაშიც გადავიდა და ტრანსატლანტიკური თანამეგობრობა დღესაც მერყეობს იმაზე შეინარჩუნოს თუ არა ერთობლივი სანქციები რუსეთზე. ბევრი თვალსაზრისით რაღაცეები ვისწავლეთ, მაგრამ ჯერ ისევ ბევრია გასაკეთებელი. მე კომფორტულად არ ვგრძნობ თავს რუსეთის მიმართ ჩვენი დამოკიდებულებით, განსაკუთრებით ჩვენი დამოკიდებულებით საქართველოს [კონფლიქტების] მიმართ.
თქვენ ამბობთ, რომ 2008 წელს ამერიკა და დასავლეთი მზად არ იყვნენ რეაგირება გაეკეთებინათ რუსეთის აგრესიაზე. როგორ ფიქრობთ, დღეს არის ადმინისტრაცია მზად იმისთვის, რომ მსგავსი სცენარის განმეორების შემთხვევაში რეაგირება გააკეთოს?
არა. ვფიქრობ, ადმინისტრაცია უფრო ადექვატურადაა მომზადებული ნატოს წევრ ქვეყნებში კრიზისის სცენარისთვის თავის გასართმევად. მაგრამ თუ კრიზისი მოხდა ნატოსა და რუსეთს შორის მდებარე რუხ ზონაში, ვფიქრობ ადმინისტრაცია ამისთვის მოუმზადებელი იქნება. ნატოს შიგნით, ბრიუსელის სამიტზე ადმინისტრაციამ მტკიცე ნაბიჯი გადადგა, შექმნა სწრაფი რეაგირების ძალა, რომელიც კრიზისის შემთხვეაში სწრაფად იმოქმედებს, ჩქარდება ნატოში გადაწყვეტილების მიღების პროცესი.
ადმინისტრაციაში ბევრ ადამიანს სწორი დამოკიდებულება აქვს რუსეთის მიმართ და იციან რა მოხდა 2008 წელს. ბევრი რამ გაკეთდა მსგავსი კრიზისისთვის მოსამზადებლად, მაგრამ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი და შესამუშავებელია სათადარიგო გეგმები. არ მგონია რუსეთს ჰქონდეს იმის ამბიცია, რომ დასავლეთთან კონფლიქტი დაიწყოს. თუმცა, თუ მოხდა ისეთი კონფლიქტი, ვფიქრობ რუსეთი იგრძნობს იმას, რომ დასავლეთში მჭიდრო ერთიანობა არ არის და შესაბამისად არც ადეკვატური რეაქცია იქნება დასავლეთის მხრიდან.
ბოლო სტატიაში ამბობთ, რომ რუსეთზე ზეწოლა მუშაობს და რომ ეს იყო იმის მთავარი მიზეზი რის გამოც 2008 წელს რუსული ჯარი თბილისში არ შევიდა. დღეს რუსეთზე ვახორციელებთ საკმარის ზეწოლას იმისთვის, რომ მათ ზუსტად იცოდნენ რა არის მიუღებელი დასავლეთისთვის?
ამ კვირას გამოცხადებული ახალი სანქციები და სავარაუდოდ, მომავალი სანქციები ამ ზეწოლის ნაწილია. მე არ მგონია, რომ ეს საკმარისი იყოს, რადგან თუ რუსეთს მიაჩნია, რომ ამერიკის ინტერესებისთვის დარტყმის მიყენება სურს, საფასურის მიუხედავად ამას მაინც გააკეთებს. მაგრამ უნდა იყოს საფასური, რომელიც რუსეთის სამომავლო აგრესიას დაუკავშირდება.
გაურკვევლობას ქმნის ის, მიაჩნია თუ არა რუსეთის ფედერაციას, რომ ამერიკის ადმინისტრაციასთან კულისებიდან მიდგომის საშუალება აქვს. ანუ, მიუხედავად რიტორიკისა და სანქციებისა, არის თუ არა თეთრ სახლში პრეზიდენტი, რომელიც კრიზისის დროს იყოყმანებს ან კრიზისის დროს ნატოს მოკავშირის დაცვისგან თავს შეიკავებს. ეს პრეზიდენტი მე მაჩვენებს, რომ მზადაა იყოყმანოს ჩვენი მოკავშირეების დაცვაზე მისი განცხადებებიდან და „ტვირთის განაწილების“ მოთხოვნიდან გამომდინარე. შესაძლებლობების ეს ფანჯარა ძალიან პატარაა. თუ შეერთებულმა შტატებმა პოტენციური კრიზისის დროს მოკავშირის დაცვაზე, ნატოს ხელშეკრულების ვალდებულების შესრულებაზე იყოყმანა, ალიანსი შეიძლება ძალიან მალე დაიშალოს. პრეზიდენტის სკეპტიკურობა ნატოსა და მოკავშირეების მიმართ ძალიან მაწუხებს. კითხვები იმის შესახებ, თუ როგორი გავლენა ექნება ამას ტრანსატლანტიკურ ერთიანობაზე და ამერიკის მხრიდან კრიზისზე რეაგირებაზე ახალი გაჩენილია. მიუხედავად სხვა პრეზიდენტების სკეპტიკურობისა ან რუსეთთან ურთიერთობის გაუმჯობესების სურვილისა, ნატოს მიმართ ამერიკის პრეზიდენტების მხარდაჭერა ყოველთვის ფუნდამენტური იყო. ეს ურყევი მხარდაჭერა თეთრ სახლში, ჩემი აზრით, დღეს არ არსებობს.