ასლუნდი: გაზპრომის მთავარი ინტერესი პუტინის და მისი მეგობრების გამდიდრებაა

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, გეგმირებულიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა, ბევრი პოსტ-საბჭოთა ქვეყნისთვის მძიმე აღმოჩნდა. ბალტიისპირეთის და ცენტრალური ევროპის ქვეყნებმა ეს პროცესი უფრო წარმატებით გაიარეს, ვიდრე მათ მდგომარეობაში მყოფმა სხვა ქვეყნებმა. რა არის საჭირო, პოსტ-საბჭოთა სივრცის ქვეყნებისთვის და საქართველოსთვის, მდგრადი ეკონომიკური ზრდის მისაღწევად, რა უშლის ხელს ინვესტიციების მოზიდვას და რა რეფორმები უნდა გაატარონ რეგიონის ქვეყნებმა წარმატების მისაღწევად?

ამ თემებზე ამერიკის ხმის ჟურნალისტი ანი ჩხიკვაძე ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის პროფესორს, და ატლანტიკური საბჭოს უფროს მკვლევარს, ეკონომისტს, ანდერს ასლუნდს ესაუბრა

პირველ რიგში დიდი მადლობა, რომ ინტერვიუზე დაგვთანხმდით. თქვენ დიდი ხანია მუშაობთ პოსტ-საბჭოთა სივრცის ეკონომიკურ და პოლიტიკ გარდაქმაზე. როგორ ფიქრობთ რა არის ყველაზე წარმატებული მაგალითი პოსტ-საბჭოთა სივრცეში, ეკონომიკური ცვლილებების კუთხით?

ყველაზე წარმატებ ული ბალტიისპირეთის ქვეყნები და ცენტრალური ევროპა არიან. იქ ჩვენ ხვდებით კანონის უზენაესობის, დემოკრატიის და ეკონომიკის კომბინაციას. წარმატებული გარდაქმნისთვის საჭიროა, სამივე კომპონენტის ქონა. პოსტ საბჭოთა სივრცის ქვეყნების უმეტესობაში ჩვენ ვხედავთ, რომ რეალურად საკუთრების დაცვას არ ხდება. ვინაიადან არ არსებობს კანონის უზენაესობა, სწორედ ამიტომ ყველა ცდილობს რაც შეიძლება მეტი ძალაუფლება და ფული დააგროვოს, რომ მოახერხონ საკუთრების დაცვა. ამას ბუნებრივად მასიურ კორუფციამდე და ავტორიტარულ მმართველობამდე მივყავართ. ამიტომ ეს სამი კომპონენტი, თანაბრად მნიშვნელოვანია.

რა განასხვავებდათ ბალტიისპირეთის ქვეყნებს? რა უნდა გააკეთონ სხვა ქვეყნებმა ეკონომიკური განვითარების მისაღწევად?

მათ კანონის უზენაესობის და დემოკრატიის დამყარებით დაიწყეს გარდაქმა. ამიტომ საქმე მხოლოდ ეკონომურ რეფორმებში არაა. ვინაიდან თუ კანონის უზენაესობა არ გაქვს და არ იცავ საკუთრების უფლებას, სავარაუდოდ საშუალო შემოსავლის ქვეყნების სიაში გაიჭედები. მე ვფიქრობ რუსეთი ამ ეტაპზეა. ის არ ვითარდება, არ ვითარდება არც ყაზახეთი. ეს რთული სიტუაციაა. ერთადერთი პოსტ საბჭოთა ქვეყანა, რომელმაც მოახერხა კანონის დაცვის კუთხით სიტუაციის გაუმჯობესება და კორუფციის აღმოფხვრა - საქართველოა, პრეზიდენტ სააკაშვილი პერიოდში. ეს გამონაკლისია და ასევე აჩვენებს იმას თუ რა უნდა გააკეთო გარდაქმნისთვის. საჭიროა სამსახურიდან გაათავისუფლო ყველა მოსამართლე და პროკურორი. ასევე პოლიცია, თუმცა ამ უკანასკნელი გაკეთება დიდ ქვეყნებში რთულად მისაღწევია.

რა არი ის რაც საქართველომ ვერ მოახერხა?

ეკონომიკურად საქართველოს მდგომარეობა ძალიან კარგია. თუმცა შეშფოთებას იწვევს ის, რომ კანონის უზენაესობის დამყარება არ მომხდარა. და დემოკრატიის თვალსაზრისით საქართველო ჯერ კიდევ მოიკოჭლებს. საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა, ფრიდომ ჰაუსის შეფასებით “თავისუფალ” ქვეყნებს ცოტათი ჩამორჩებიან. ისინი სამკარისად თავისუფალნი არიან, თუმცა არა იმდენად რომ მათ სრულყოფილი დემოკრატიები ვუწოდოთ.

როგორ ფიქრობ ევროპული ინტეგრაციის გზაზე რეფორმების გასატარებლად წევრობის პერსპექტივა აუცილებელია?

მე არ ვფიქრობ რომ ეს აუცილებელია. ასეთი დაპირება ბალტიისპირეთის ქვეყნების და ცენტრალური ევროპის შემთხვევაში არ ყოფილა, როდესაც მათ 1990იანი წლების დასაწყისში რეფორმები გაატარეს. მათ შემთხვევაში ასეთ დაპირებას ადგილი არ ჰქონია. მნიშვნელოვანი არის, ის რაც მოლდოვას და უკრაინას აქვს, ესაა ბაზარზე წვდომა. ბაზარზე წვდომა გულისხმობს ფინანსურ სარგებელს, რაც ქვეყნის შიგნით რეფორმატორების სასარგებლოდ და კორუმპირებული ჩინოვნიკების საწინააღმდეგოდ ცვლის ბალანსს.

თქვენი უკანასკნელი სტატია უკრაინისა და გაზპრომის დავას შეეხებოდა. საქართველოს მთავრობამ ცოტა ხნის წინ გაზპრომთან შეთანხმების პირობები შეცვალა, რასაც სამოქალაქო საზოგადოების პროტესტი მოჰყვა. როგორ ფიქრობთ, როგორ უნდა ელაპარაკოს ქვეყანა გაზრპომს?

მე ვფიქრობ გაზპრომის პირველი ინტერესი პუტინის და მისი მეგობრების გამდიდრებაა. მეორე ინტერესი რუსეთის გეოპოლიტიკური ინტერესების გატარებაა, და ბოლო მესამე კომერციული ინტერესი შეიძლება იყოს. ეს ნიშნავს, რომ გაზპრომი კომპანიაა, რომელთანაც საქმე არავინ უნდა აწარმოოს. ის ძალზედ ცუდად იმართება. მთავარი მიზეზი არის ის, რომ ქვეყნის მმართველები გაზპრომიდან ფულს იღებენ, ისინი ყიდიან გაზპრომის აქტივებს ძალიან იაფად პუტინის ახლო მეგობრებზე. ასე კომპანია არ უნდა იმართებოდეს. გაზპრომის საბაზრო ღირებულება ბოლო 9 წელში 7-ჯერ შემცირდა. ეს არის კომპანია, რომელმაც ბოლო 9 წელში 300 მილიარდი დოლარი დაკარგა. მსოფლიოში არცერთი სხვა დიდი კომპანია არ იმართება ისე ცუდად , როგორც გაზპრომი. ამიტომ ამ კომპანიასთან მოლაპარაკები არ უნდა აწარმოო, თუ შეგიძლია ამის თავიდან აცილება.

საქართველოს მსგავსი ქვეყნისთვის, რომელაც ბუნებრივი რესურსები არ აქვს და ეკონომიკა მცირე ზომისაა, რა არის ყველაზე სწორი პოლიტიკა ეკონომიკური ზრდის მისაღწევად?

პირველ რიგში საჭიროა სწორი მაკროეკონომიკური ბალანსი. საქართველოს ეს აქვს. პოსტ საბჭოთა ქვეყნებში ლიდერებმა ეს ისწავლეს. განსაკუთრებით პუტინმა 1998 წლის მაგალითზე. მეორე, საჭიროა კარგი ბიზნეს გარემო, და კანონის უზენაესობა და ქმედითი სასამართლოე. მე ვფიქრობ საქართველო ამ კუთხით უკეთეს მდგომარეობაშია ვიდრე სხვა პოსტ-საბჭოთა ქვეყნები. მესამე საჭიროა წვდომა ბაზრებზე. შემდეგ შენ გჭირდება უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა, რა მხრივაც პრეზიდენტი სააკაშვილი წარმატებული იყო. მნიშვნელოვანია დაარწმუნო სხვები რომ ჩადონ ინვესტიცია შენს ქვეყანაში. თუმცა როდესაც ინვესტიციებზე ვსაუბრობთ, კითხვა, რომელიც ყველას უჩნდება, არის ის თუ რამდენად სტაბილური გარემოა ქვეყანაში და არსებობს თუ არა პოლიტიკური დესტაბილიზაციის რისკი.

საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა რუსეთის პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენისგან ცდილობენ თავის დაღწევას, აქედან გამომდინარე, როგორ ფიქრობთ რუსეთთან ვაჭრობა მომგებიანია?

რუსეთმა ბევრი ქვეყნის წინააღმდეგ, უამრავი სანქცია მიიღო. 2006 წელს საქართველო და უკრაინა ძალზედ დააზიანა რუსეთის დაწესებულმა სანქციებმა. უკრაინაში სიტუაცია კიდევ უფრო უარესია. რუსეთთან ვაჭრობა უკრაინის ვაჭრობის 40% პროცენტი იყო, ახლა ის 10%-ზეა დასული. რაც რუსეთის სანქციებით არის გამოწვეული. ასეთ ქვეყანასთან ვაჭრობა სასურველი არაა. სანამ რუსეთი აგრძელებს მსვავს გაურკვეველ პოლიტიკას, სასურველია, რომ არ იყო დამოკიდებული მასთან ვაჭრობაზე. და ამის გარდა, მნიშვნელოვანია, ის რომ იყო კონკურტენტუნარიან ბაზარზე, თუ განვითარება გსურს და გსურს, რომ შენი ნაწარმი მსოფლიო დონის იყოს.