რა ხდება ერევანში?

ერევნის ქუჩები პარალიზებულია. ადგილობრივები პრეზიდენტ სერჟ სარქისიანის პრემიერ-მინისტრის პოსტზე გადასვლას აპროტესტებენ. ცოტა ხნის წინ პარლამენტმა, სარქისიანი 77 ხმით პრემიერის თანამდებობაზე დაამტკიცა. გამოსვლები გუშინ დაიწყო და დღეს გრძელდება. პოლიციამ აქციის 80 მონაწილე დააკავა.

მანიფესტაცია სომხეთში 13 აპრილს, სარქისიანის მიერ როლის შეცვლის და პრეზიდენტიდან პრემიერ-მინისტრის პოსტზე გადასვლის გაპროტესტებით, დაიწყო. 16 აპრილს, სომხეთის მმართველმა რესპუბლიკურმა პარტიამ, რომელიც ხელისუფლების სამივე შტოს აკონტროლებს და სომხეთის რევოლუციური ფედერაციის (დაშნაკთუციუნი) ფრაქციამ პარლამენტში ერთხმად წარადგინეს სარქისიანის კანდიდატურა პრემიერის პოსტზე.

საპროტესტო აქციის გამართვის მოწოდებით პირველად ოპოზიციური პარტიის „იელკის“ ლიდერი ნიკოლ ფაშინიანი გამოვიდა. მან დღეს მოსახლეობას "მშვიდობიანი დაუმორჩილებლობისკენ" მოუწოდა. აქცია გუშინ მომიტინგეებსა და პოლიციას შორის შეტაკებაში გადაიზარდა და ათობით ადამიანი დაშავდა. პარალელურად, სომხეთის გენერალური პროკურორის ოფისმა სამოქალაქო ამბოხისთვის მოწოდების ბრალდებით საქმე გახსნა.

„მიზეზი იმისა, თუ რატომ გამოვიდა ხალხი ქუჩაში, ბევრია. უზარმაზარი კორუფცია, სერიოზული ემიგრაცია სომხეთიდან, რთული სოციალური მდგომარეობა (ოფიციალური მონაცემებითაც კი სიღარიბის ზღვარს ქვეშ მოსახლეობის 35%-ია), მოსახლეობის უფლებების დარღვევა, ოპოზიციის პოლიტიკური მოტივებით დევნა და მზარდი ერთპარტიული სისტემა: ეს სომხეთის დღევანდელი რეალობაა", - ამბობს სტეფან გრიგორიანი, სომხეთში არსებული რეგიონულიი თანამშრომლობის და გლობალიზაციის ცენტრიდან.

სარქისიანი პრეზიდენტად 2008 წელს აირჩიეს. ის ქვეყანას ორი ვადის განმავლობაში მართავდა და თანამდებობა 9 აპრილს დატოვა.

2015 წელს, რეფერენდუმის შემდეგ პრეზიდენტის ძალაუფლებების უმეტესი ნაწილი პრემიერ-მინისტრს გადაეცა, რომელსაც პარლამენტი ირჩევს. პარლამენტი ირჩევს ასევე პრეზიდენტსაც, რომელსაც საკონსტიტუციო ცვლილებების შედეგად სიმბოლური როლი აქვს. 9 აპრილს პრეზიდენტის პოსტზე ყოფილი პრეზიდენტის პოლიტიკური მოკავშირე არმენ სარქისანი იქნა დამტკიცებული.

“პრობლემა პრეზიდენტისგან პრემიერ-მინისტრისთვის ‘ძალაუფლების გადაცემაა’, იმისთვის რომ პრეზიდენტი [სერჟ სარქისიანი] გახდეს უვადო პრემიერ-მინისტრი. ჩვენ ეს უკვე ბევრგან ვიხილეთ. პრეზიდენტმა პუტინმა იგივე გააკეთა მედვედევთან ერთად და ეს ძალიან ცუდი პრეცენდენტია. ეს არადემოკრატიულია, გაუმჭვირვალეა და არღვევს და ანადგურებს დემოკრატიის პრინციპს“, - ამბობს კენეტ იალოვიცი, ამერიკის ყოფილი ელჩი საქართველოში და კენანის ინსტიტუტის ანალიტიკოსი, რომელიც სამხრეთ კავკასიის საკითხებზე მუშაობს.

სარქისიანი მარტამდე აცხადებდა, რომ ის პრემიერის პოსტზე საკუთარ თავს არ განიხილავდა. თუმცა, რუსულ გამოცემასთან „იზვესტია“ საუბარში მან 16 აპრილს საწინააღმდეგო განცხადება გააკეთა. „თუ ჩემი კანდიდატურა დადასტურდება... მე დიდ დროს დავუთმობ საკუთარი გამოცდილების გაზიარებაც, რაც მე სხვადასხვა პოზიციაზე ყოფნის დროს დავაგროვე წლების განმავლობაში“, - თქვა მან.

ერევნის აქციების მონაწილეები პროტესტის გაგრძელებას აპირებენ. ადგილობრივი მედიის ცნობით, პოლიციამ მიტინგის დაშლის მიზნით, ცრემლსადენი გაზი გამოიყენა. მათ დემონსტრანტებს მოუწოდეს, გადაკეტილი გზები გახსნან. წინააღმდეგ შემთხვევაში პოლიცია ძალის გამოყენებით დაიმუქრა. აქციის მონაწილეები ამ დროისთვის პარლამენტის შენობამდე მისასვლელების გადაკეტვას ცდილობენ.

„ხელისუფლება მშვიდობიანი მომიტინგე მოქალაქეების წინააღმდეგ ძალას იყენებს - რაც ნიშნავს, რომ ქვეყანა სასტიკი ავტორიტარიზმისკენ იხრება. მე მაკვირვებს დასავლეთის ქვეყნების დუმილი, ევროკავშირის და ამერიკის დუმილი. მე ეს არ მესმის. ისინი ბევრს საუბრობენ დემოკრატიაზე, თუმცა როცა საჭიროა პრინციპული სიტყვის თქმა, რატომღაც დუმან. პოლიცია მშვიდობიანი გამომსვლელების წინააღმდეგ ზეწოლას და დაშინებას მიმართავს. არავის არ აქვს დუმილის უფლება“, - ამბობს გრიგორიანი.

უკანასკნელი დღეების საპროტესტო ტალღა, სერჟ სარქისიანის პრეზიდენტობის განმავლობაში პირველი არ არის. სომხეთის მოქალაქეები ქუჩაში 2015 წელსაც გამოვიდნენ, მას შემდეგ, რაც მთავრობამ ელექტროენერგიაზე ფასების გაზრდა გადაწყვიტა.

„ელექტრო-ერევანს“ წინ გიუმრის ტრაგედიის შემდეგ რუსეთის სამხედრო ბაზების წინააღმდეგ გამართული აქციები უძღვოდა. 2016 წელს კი „მძევლების ეპიზოდს“ პროტესტი მოჰყვა, რომლის დროსაც ევროკავშირმა და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა სომხეთის მთავრობა ძალის გადამეტებული გამოყენებისთვის გააკრიტიკეს.

„ადვილია მოვლენების [ელექტრო-ერევანს და მიმდინარე დემონსტრაციებს] სერიას პესიმისტურად შევხედოთ. თუმცა, მე მჯერა დემოკრატიის და ხალხის სურვილის იცხოვროს გარემოში, სადაც ადამიანის უფლებები დაცულია. მე ამ მოვლენებს აღვიქვამ, როგორც საიმედო ნიშნებს. იმედი მაქვს, რომ დემონსტრაციის სიდიდე და მისი მშვიდობიანი ასპექტი დასავლეთის ინტერესს გააღვივებს. ვგულისხმობ შეერთებულ შტატებს, ევროკავშირს და ცალკეულ სახელმწიფოებს ევროპაში, რომ გამოხატონ მათი მხარდაჭერა დემოკრატიისა და მშვიდობიანი ცვლილებებისკენ”, - ამბობს იალოვიცი.

სომხეთი ეკონომიკურად, ინვესტიციების და ფინანსური დახმარების კუთხით, მოსკოვზეა დამოკიდებული. 2015 წელს ერევანი რუსეთის ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის პროექტს შეუერთდა. ხოლო 2016 წელს სომხეთმა საერთო თავდაცვის შეთანხმება დადო მოსკოვთან, რომელიც ერთობლივი „შენაერთების“ შექმნას ითვალისწინებს. თუმცა აღსანიშნავია, რომ მოსახლეობაში რუსეთის მიმართ პოზიტიური განწყობები მცირდება. „კავკასიის ბარომეტრის“ კვლევის მიხედვით, 2017 წელს სომხეთის მოსახლეობის 64% აღიქვამდა რუსეთს პოზიტიურად, მაშინ როცა 2013 წელს ამ მოსაზრებას მოსახლეობის 83% იზიარებდა.

სომხეთის პოლიტიკური ელიტა ახლო კავშირშია მოსკოვთან, რაც სუვერენიტეტის გარშემო კითხვებს აჩენს. „ჰერიტიჯის ფონდის“ თქმით, ქვეყანაში „კორუფციის მდგომარეობას კიდევ უფრო აუარესებს რუსული გავლენის კონსოლიდაცია სომხეთის ეკონომიკური და რეგიონალური უსაფრთხოების სფეროებზე“. ერთი კვირის წინ, „ფრიდომ ჰაუსის“ მიერ გამოქვეყნებულ ანალიზში სომხეთი ნახევრად კონსოლიდირებულ ავტორიტარულ რეჟიმად არის მოხსენიებული, სადაც მედია თავისუფლება შეზღუდულია. "საერთაშორისო გამჭირვალობის“ კორუფციის აღქმის ინდექსის მიხედვით კი ის 180 ქვეყანას შორის მე-107 ადგილზეა.

„იმედი მაქვს დემონსტრაცია დააბრუნებს სომხეთს საერთაშორისო გამოცემების ფურცლებზე, როგორც ქვეყანას და არა როგორც მხოლოდ რუსეთის მარიონეტს“, ამბობს იალოვიცი. ყოფილი ელჩის თქმით, დემოკრატიული ცვლილებები სომხეთში სამხრეთ კავკასიის რეგიონული სტაბილურობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია და სწორი მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯია. „საქართველოსთვის ძალზედ პოზიტიურია ის თუ მას საზღვარზე დემოკრატიული მისწრაფებების ქვეყანა ეყოლება“, - თქვა მან.

რამდენიმე რუსულმა გამოცემამ უკვე უწოდა ერევანში მიმდინარე მოვლენებს „მაიდანის“ მოწყობის მცდელობა. 2015 წელს "ელექტრო-ერევნის მანიფესტაციის დროს რუსეთის სახელმწიფო მედიამ მოვლენებს აშუქებდა, როგორც დასავლეთის კიდევ ერთ მცდელობას მოეხდინა „ფერადი რევოლუცია“ სომხეთში. კრემლს ოფიციალური განცხადება მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით ჯერ არ გაუვრცელებია.